Karadenizde Yaşam
ÇAYIRBAĞI (SİTİKSA)
Karadeniz coğrafyasında, dünden bugüne getirdiği güzelliği, toprağında boy veren insanının yüreğine bir sevgi olarak işler. Bir kemençe sesinin kıvrak, coşkulu büyüsünde, bir maninin aşkla yoğrulan sözlerinde, yerinde duramayan bir insan görürsünüz. Davul ve zurnanın, bu toprağın insanlarının sevincine kattığı o sarsıcı coşku, silah tutkusunu da içten içe ateşler. Neylersin; dağının dik yamaçları, denizinin o hırçın güzelliği, dalgasının karayı döven inatçılığı, yağmurun, ille de yağmurun o zifiri karanlığı, doğayla bir büyük mücadeleye hazırlar onu. El hüneriyle yaptığı kocaman takalar, dalgayla savaşa hazırdır artık. Kadının peştemalindeki renk belki de dağların zifin ve komar çiçeklerinden getirilmiştir. Kadın ki Karadeniz'de doğanın var gücünü omuzlayandır. Dağların vargit çiçekleri, köyüne dönüşünün habercisi olmuştur; kardelenler, dağlarına yükünü sarmaya...
Karadeniz Aşk Türküleri'nde, bu güzelliklerden yüzlercesini bir araya getiririlir. Aşkla cinselliğin bir güzel dokumayla örüldüğü bu türküler, sevdayı; çoşkuyla yoğurur:
Ay vurur ayan ayan
Çık pencereye dayan
Geliyurum ufağum
Uykudayisan uyan
Sevdaluk ede ede
Alişdi canlarumuz
İkimizi bir vurun
Garişsun ganlarimuz
Gün gelir, bir türkü eşliğinde denizden ağlarını çeker. Gün gelir horonun o ter atan ritmine kaptırır kendini. Topladığı fındığı yemyeşil çimenlerin çevirdiği bir harmana dökerken, tütünün demet demet yaprağını bir ipe dizerken de aynı sevdanın içindedir.
Ya hamsi? Hamsisiz edemeyen bir halkın türküsüdür söylenen. Ömer Turan Eyuboğlu'nun dizelerinde şöyle boy verir:
Kız Fadime duydun mi
Gene Hamsi Çıkayi
Mubareğun hasreti
Yüreğimi yakayi
Hamsi üzerine nice türküler söylenmiş, nice şiirler yazılmıştır. Temeli, Dursun'u Fadime'yi konu edinen bir fıkra olsun da katıla katıla gülünmesin... söz mü? Derler ki kendisiyle bir çeşit dalga geçmektir bu. Belki de sevincini kendi kaynağında bulan bir insanlık kültürü.


Karadeniz yöresi türküleri özellikle doğu Karadeniz yöresi halkı tarafından yaratılan sözlü edebiyat ürünleri çoğunlukla güncel yaşamı konu alır. Günlük sevinçler üzüntüler, sevdalar bu türkülerde vardır. İnsan yaşamında önemli bir yeri olan ev de bu türkülere girmiştir. Evin çeşitli bölümleri de bu türkülerde yer alır.
Bazı türkülerde evleri yapanlarda yer alır. Trabzon – Maçka’nın Hacavera ( Yeşilyurt ) köyünde bir düğünde, evde horon eden kadınlar evi yapan Baki Usta’ya türkü atarlar:
Vurun e kızlar vurun
Kıralım tahtalari
Sağ olsun Baki Usta
Gene yapar onlari
Doğu Karadeniz bölgesinde yayla evleri ahşap malzemeden yapılır damları hartama ile örtülür. Bir zamanlar Trabzon yöresinde bir delikanlı sevdasına şöyle bir türkü atmıştı:
Gel çıkalım dağlara
Dağlar olsun evimiz
Komar yapracuklari
Olsun keremitumuz
Komar ağacı Doğu karadeniz bölgesinde, yüksek kesimlerinde yetişen meşin yapraklı bir ağaçtır. Mor çiçekleri vardır.
Maçkalı kemençeci Ferhat Özyakupoğlu 1950’li yıllarda söylediği bir destanda sevdasının annesi gelince ahıra kaçışını şöyle anlatır:
Yaylanın çümeninde
Ben bağıra bağıra
Dedi annem geliyir
Haman endım ahıra
Ahırın küreğılan
Vura vura kirişe
Annesi da bağırır
Bak bana olan işe
Maçkalı bir türkücü türkülerinden birine mizan da katarak şöyle der:
Gittım yarın evine
Tasla verdi yoğurdi
Dedım bu ekşi oldi
Dedi tosun doğurdi
Yaylanın çümeninde
Eküzler beğurumi
Dedim gaurun kizi
Hiç tosun doğuru mi
Yöreden bir delikanlı da sevdasının evine gider ve kapıyı çalar ama kimse yoktur:
Gittim yarın evine
Kapilari doğ idi
Salladım karağıni
Yarım evde yoğ idi
Karak kapıdaki tokmağın yöredeki adıdır.
Bazı evlerde asana bölümünde ocağın yanısıra fırın da bulunur. Fırın bir türküde şöyle geçer:
Elume çifte kürek
Kariştırdım furuni
Çok açma ağuzuni
Kırarum muncurini
Karşısındakini tehdit eden bu türküyü türkücü bir atışmada söylemiştir.
Akçaabatlı bir türkücü 1940 lı yıllarda şöyle bir türkü söylemişti:
Odada yeşil sandık
Oynaduk da usanduk
Herkes ahrette yanar
Biz yer yüzünde yanduk
Maçkalı kemençeci Fehmi Alan 1940’lı yıllarda şu türküyü söylemişti:
Gelma bu yana yarım
Tele vurursun tele
Pencereden içeri
Yarlan verduk el ele
Doğu Karadeniz yöresi türkülerinde evden ve evin bölümlerinden sözeden daha çok türkü vardır. Biz burada Vakfukebirli Hasan Kum’un söylediği bir türküyle sözü bağlayalım
Evin arkasinda
Buzi kırarım buzi
Kurban olayım ona
Bir ananın bir kızi